مقدمه

بهترين موقع براي پرورش قارچ در خانه بين ماههاي مهر تا آذر است ولي چنانچه امكانات تهويه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محيط محل پرورش وجود داشته باشد مي‌توان قارچ را در ماههاي ديگر سال تعميم داد. بطور كلي طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آن است و مي‌توان آن را در محيط تاريك پرورش داد و به جز نور مستقيم آفتاب ، هر مقدار نور را تحمل مي‌كند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنكه ، بايستي تهويه هوا به خوبي انجام گيرد، درجه هواي محيط پرورش نيز بايد بين 15 - 10 درجه نگهداري شود. علاوه بر اين محل پرورش بايستي كاملا تميز ، قابل شستشو و فاقد درز يا محلي براي پرورش باكتريها ، حشرات و قارچهاي مضر باشد. 

اطاق پرورش قارچ

عرض اطاق پرورش بايستي به حدي باشد كه بتوان از راهروهايي كه براي آن تعبيه مي‌گردد، به راحتي عبور نمود. (حدود 70 سانتيمتر) عرض طبقات پرورش قارچ را نيز حداكثر 180 سانتيمتر در نظر مي‌گيرند تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسي پيدا نمود و چنانچه طبقات پرورش قارچ در كنار ديوار باشد عرض آنرا حداكثر 90 سانتيمتر قرار مي‌دهند. همچنين مي‌توان قارچ را در جعبه‌هاي چوبي در اندازه 60 در 90 سانتيمتر و عمق 20 تا 25 سانتيمتر پرورش داد. طبقه بنديها معمولا در طول اطاق پرورش انجام مي‌گيرد.

روي سطح زمين نبايستي طبقه‌اي مستقر نمود، حداقل فاصله بين طبقه اول تا كف زمين 15 سانتيمتر و فاصله هر طبقه از هم 60 سانتيمتر مي‌باشد. بطور معمول براي پرورش قارچ در خانه فقط سه طبقه در نظر مي‌گيرند و چنانچه اطاق به حد كافي وسيع باشد يك رديف در طول اطاق در مجاور ديوار و يك طبقه (دو طرفه) در وسط و يك طبقه در طرف ديگر اطاق قرار مي‌دهند بطوري كه دو راهرو به عرض 70 سانتيمتر در دو طرف طبقه وسط ، 180 سانتيمتر باشد. 

نحوه آماده سازي كود

چنانچه محل پرورش قارچ محدود و كوچك باشد ميزان احتياج به كود متناسب مي باشد. لذا ترجيح داده مي‌شود يك محوطه بتوني به ابعاد 1.5 متر ساخته و در مجاور آن محلي براي خروج آب مازاد كود در نظر بگيرند كه فاضلاب را بتوان داخل سطل يا يك مخزن بتوني كوچك به ابعاد 40 سانتيمتر وارد نمود. كف مخزن اصلي را به ضخامت 15 سانتيمتر كاه ريخته و روي سطح كاه يك جعبه‌اي به ابعاد يك متر از جنس تور سيمي ضخيم كه شبكه سوراخهاي آن 0.5 سانتيمتر باشد طوري قرار مي‌دهند كه از هر طرف با ديواره مخزن بتوني 25 سانتيمتر فاصله داشته باشد و اطراف اين توري را از كاه پر نموده و داخل توري را كود اضافه كرد. 

تهيه بستر براي پرورش قارچ

بهترين ماده براي پرورش قارچ ، پهن اسبي و كاه مي‌باشد. براي تهيه كود جهت پرورش قارچ مقداري پهن اسبي و كاه را مخلوط نموده و در ابعاد مناسبي در حدود 3 متري آنرا انبار نموده و آنها را روي هم بخوبي مي‌كوبند. تا متراكم شود بطوري كه از نفوذ باران به داخل آن جلوگيري گردد. پس از مدتي كوتاه عمليات تخمير داخل توده كود شروع مي‌شود و درجه حرارت محيط كود بالا مي‌رود. همچنين مي‌توان قبل از توده كردن كود مقداري آهك در حدود يك پنجم حجم پهن به آن اضافه و كاملا مخلوط كنيد. سپس آنرا توده نمود.

اين عمل باعث مي‌گردد كه عمل تخمير به تعويق بيافتد و در عين حال آمونياك توليد شده را جذب و علاوه بر آن مقداري از رطوبت اضافي كود را جذب نمايد. بعد از سه روز مجددا اين توده را برگ و هوا داده و آنرا مانند دفعه اول ، انباشته و روي آنرا بكوبيد. سطح آنرا شيب دهيد تا آب باران به داخل آن نفوذ نكند و اين عمل به فاصله 4 - 2 روز ، چهار تا شش مرتبه بايد تكرار گردد. لازم به يادآوريست كه چنانچه در مرحله اول به كود ، آهك داده شده فاصله برگردان كود چهار روزه و در صورتي كه آهك داده نشده باشد فاصله برگردان كود دو روز مي‌باشد.

بايد توجه داشت كه بايستي دقت و مراقبت در نگهداري ميزان رطوبت و حرارت داخل توده به عمل آيد. زيرا هر اندازه مقدار رطوبت پهن زياد باشد، محيط داخل كود ، اسيدي شده و كود غير قابل استفاده مي‌گردد. بخصوص در موقع برگردان كردن كود ، چنانچه مشاهده شود كه كود بسيار خشك است، بايستي مقدار كمي غبار آب روي آن پاشيد، از علائم مشخصه ميزان رطوبت كود، آزمايش آنست، چنانچه مقداري كود را در دست بفشاريد، نبايستي قطرات آب ، از لاي انگشتان بچكد و فقط كافي است در اثر فشار به كود ، كف دست تر بشود. پس از آماده شدن بايستي اطاق پرورش را مجهز نمود. 

طرز كاشت قارچ در اطاق پرورش

پس از آماده شدن كود آنرا به داخل سالن انتقال داده و روي سطح هر رديف به ضخامت 15 سانتيمتر كود را گسترده و سطح آنرا كاملا مسطح مي‌نمايند و اين عمل را بايستي خيلي به سرعت و بدون آنكه كود حرارت خود را از دست بدهد انجام داد. پس از تكميل و انجام كار كليه درها و منافذ را بسته و مدت چهار روز كود را بحالت خود واگذار كنيد تا درجه حرارت كود و محيط اطاق بالا برود و حدود 54 تا 60 درجه برسد و اين حرارت به مدت 30 -48 ساعت ثابت باقي بماند، بعد از آن درجه حرارت كود پائين آمده و به 54 درجه مي‌رسد.

اين عمل را عرق كردن محيط كشت مي‌نامند در حقيقت در اين حرارت قسمت اعظم از محيط در اثر حرارت زياد ضد عفوني شده و لارو حشرات و غيره از بين مي‌روند. از اين تاريخ به بعد تا مدت 5 روز درجه حرارت محيط بستر 10 - 12 درجه پايين مي‌آيد تا آنكه درجه حرارت به 23 الي 24 درجه مي‌رسد. اين درجه حرارت براي كاشت قارچ مناسب خواهد بود. 

اسپر آماده كاشت

اسپر قارچ را نمي‌توان مستقيما كاشت زيرا امكان دارد همراه با اسپر قارچ تعداد زيادي قارچهاي سمي وجود داشته باشد. بنابراين بايستي از اسپر آماده كاشت به نام اسپون كه در محيط كاملا استريل ، محفوظ و سلكته شده رشد كرده و به حالت خواب در آورده‌اند استفاده نمود. طرز عمل و تهيه آن بدين ترتيب است كه اسپر قارچ خالص شده را در محيط كاملا استريل آزمايشگاه قبلا پرورش داده، بطوري كه ميسليوم قارچ رشد خود را شروع نمايد. سپس آنرا در حالت عقيم برده و مانع رشد بيشتر آن مي‌شوند و در محيط كاملا استريل و محفوظ به نام اسپون قارچ به فروش مي‌رسانند. 

طرز كاشت اسپون

يك قطعه اسپون را كه در محيط بسته و كاملا استريل محفوظ است باز كرده و به دوازده قطعه كوچك تقسيم نموده و قبلا سطح خاك بستر را به فاصله 25 سانتيمتر ، قطعه چوبهاي در خاك بستر فرو برده و علامت گذاري كنيد. در محل هر سوراخ قسمتي از خاك را تا عمق 5 سانتيمتر با وسيله‌اي خارج كرده و با دست چپ يك قطعه اسپون به جاي آن گذاشته و روي آنرا مي‌پوشانند. بطوري كه عمق كاشت 5 - 3 سانتيمتر از سطح خاك باشد و به همين ترتيب پيش مي‌روند تا كليه بستر كاشت شود. 

پوشاندن سطح بستر

ده تا چهارده روز بعد از تاريخ كاشت اسپون ، بايستي سطح كشت را بوسيله يك لايه دو سانتيمتري خاك استريل شده پوك و منفذدار پوشانده و كاملا آنرا مسطح و يكنواخت نمود. در اين موقع درجه حرارت بستر بايستي 15.5 درجه باشد. بايد توجه داشت كه در موقع روكش كردن بستر ، اسپونها بايد رشد خود را شروع كرده باشند و ميسليوم قارچ در اطراف محلي كه اسپون كاشته شده رشد نموده و گسترش پيدا نموده باشند. در اين موقع بوي مطبوع قارچ در محوطه و در محل بستر به مشام مي‌رسد.

در اين موقع بايد كاملا دقت شود تا به هيچ وجه ، بستر كشت تكان نخورد و جابجا نشود و مخصوصا اگر تخته كف و طبقات شكم داده و يا قدرت نگهداري بستر خاك را نداشته باشد ميسليوم قارچها پاره شده و تمام محصول از بين مي‌رود. پس از پوشش نمودن سطح بستر ، ميسليوم رشد سريع خود را شروع كرد و براي تسريع در رشد ميسليوم ، درجه حرارت محيط بايستي بين 16 - 14 درجه باشد. در صورتي كه درجه حرارت محيط كشت خيلي بالا باشد، بكار بردن آهك در مخلوط خاك پوشش بستر صلاح نمي‌باشد. 

شرايط براي پرورش و رشد قارچ

تهويه

تهويه در محيط اتاق كشت بايد بطور يكنواخت انجام شود و نبايستي روي سطح كشت را بيش از حد نياز هوا داد و تهويه در كليه نقاط اطاق بطور يكنواخت باشد. 

درجه حرارت

چنانچه درجه حرارت بستر كشت به كمتر از 14 درجه برسد و درجه حرارت محيط اطاق به حدود 7 درجه برسد بايستي اطراف بستر را با پارچه ضخيم پوشاند تا مانع تبادل حرارت به محيط شود. براي سرعت رشد قارچ مي‌توان درجه حرارت محيط را به 14.5 درجه رساند و ميزان تهويه را بالا برد ولي بايد دقت شود كه جهت حركت هوا به طرف سطح قارچ نباشد. 

رطوبت هوا و آبياري

در موقع تشكيل قارچ ، محيط اطاق احتياج به رطوبت دارد. بطور متوسط بهترين درجه رطوبت براي كشت بين 80 - 70 درصد مي‌باشد. چنانچه درجه رطوبت هوا از اين مقدار كمتر شود سطح كلاهكها ترك برداشته يا سطح كلاهك قارچ لك‌دار مي‌شود. علاوه بر اين سطح بستر خشك شده و احتياج به آبياري بيشتري دارد. براي تقليل ميزان رطوبت هوا لازم است در نقاط مختلف اطاق ، رطوبت سنجهاي كار گذاشته شود و بطور مرتب مورد بازديد قرار گيرد. در صورتي به علت خشك شدن خاك سطح بستر ، احتياج به آبياري است. بايستي بوسيله غبار پاش روي سطح خاك آن هم به حدي كه آب در سطح بستر جريان پيدا نكند و يا در يك جا جمع نشود آبپاشي كنيد. آبياري را با آب خالص و با درجه حرارت 32 درجه و بسيار بااحتياط انجام دهيد. 

تقويت خاك بستر

پس از آنكه قارچها بزرگ شده و نزديك به برداشت شوند مي‌توان روي سطح بستر كود مايع پاشيد ولي بايد دقت نمود كه روي كلاهك قارچ پاشيده نشود اين عمل در بالا بردن ميزان محصول بسيار موثر است. 

برداشت محصول

به محض آنكه رشد قارچ به حد كافي رسيد و تاج آن شكل كامل خود را پيدا نمود بايستي قارچهاي رسيده را جمع آوري نمود و بطور مرتب در طول بستر كشت ، بررسي كرد و قارچهاي رسيده را جمع آوري كرد. قارچهايي كه ترك برداشته و چتر آن باز شده باشد ارزش بازاريابي ندارند. علاوه بر اين وزن آن كم مي‌شود و همچنين قارچهايي كه زودتر از موقع چيده شوند وزن آنها سبك بوده و از قارچهاي درجه دو محسوب شده و ارزش غذايي كمتري دارد.

در موقع جمع آوري نبايد از سبدهاي بزرگ براي اين منظور استفاده نمود. زيرا فشار قارچهاي روي سبد موجب مي‌گردد كه قارچهاي زيرين خراش برداشته و سياه شوند براي جمع‌آوري قارچ ، كافي است كلاهك را در دست گرفته و يك پيچ به آن داده تا پايه آن از زمين جدا شود و بلافاصله ساقه كثيف و آلوده را با چاقوي تيز قطع كرد. و قارچ تميز را داخل سبد گذاشته و حتي‌المقدور جمع آوري با دستكش انجام گيرد. بهره برداري هر 15 روز يكبار انجام مي‌گيرد و اين برنامه مدت دو تا سه ماه به طول مي‌انجامد. 

بسته بندي

قارچهاي چيده شده را به اطاق سرد و خنك انتقال داده و در اسرع وقت نسبت به درجه بندي آن اقدام نموده و قارچهاي لك‌دار و ناقص و كج و ناجور را جدا كرده و براي مصارف تهيه پودر فرستاده و قارچهاي سالم را در بسته‌هاي درجه يك و درجه دو به بازار عرضه كنيد. 

منبع: رشد